Sezon na kleszcze w Polsce jest od wiosny do późnej jesieni. Jest to również czas, w którym jesteśmy bardzo aktywni poza domem – wyjazdy, spacery, sport na świeżym powietrzu, wiele godzin spędzamy na zewnątrz, często w miejscach, w których jesteśmy narażeni na kontakt z kleszczami. Co zrobić, aby zapobiegać ukąszeniom kleszcza, jak usunąć kleszcza z ciała, jak ustrzec się przed chorobami przenoszonymi przez kleszcze i wiele innych – na te pytania odpowie lek. Krzysztof Goliński – specjalista medycyny rodzinnej.
W których miejscach na ciele najczęściej przyczepiają się kleszcze?
Lek. Krzysztof Goliński: kleszcze najczęściej przyczepiają się w miejscach na ciele gdzie skóra jest cienka, które są ciepłe, wilgotne i dobrze ukrwione, a więc będą to pachwiny, pachy, zgięcia kolan, na karku i u nasady włosów.
Jak usunąć kleszcza? Czy kleszcza usuwamy samodzielnie, czy zgłosić się do najbliższego gabinetu zabiegowego? Jeśli samodzielnie, jak należy to zrobić? Czy stosować jakieś maści/leki po tym, jak ugryzie nas kleszcz? I jedno z najczęściej zadawanych pytań - czy po tym, jak znajdziemy na swoim ciele kleszcza należy udać się na wizytę kontrolną do lekarza?
Lek. Krzysztof Goliński: kleszcza należy usunąć jak najszybciej po znalezieniu go wbitego w ciało. Jak najbardziej, można go usunąć samodzielnie przy użyciu dostępnych w aptekach narzędzi do usuwania kleszczy, są to pincety, lassa, karty itp.
Kleszcza usuwamy wyłącznie mechanicznie postępując zgodnie z instrukcją narzędzia. Jeżeli używamy pincety lub kleszczyków należy go uchwycić jak najbliżej skóry, aby postępowanie było skuteczne, należy wyciągać kleszcza ze stałą siłą wzdłuż osi wkłucia. Miejsce po usunięciu kleszcza należy przemyć środkiem odkażającym, a ręce starannie umyć. Podczas zabiegu nie wolno wykonywać ruchów obrotowych, które sprzyjają oderwaniu tułowia lub wręcz jego zmiażdżeniu. Niestety nawet podczas poprawnie przeprowadzonego zabiegu często w skórze pozostaje część głowowa lub odnóża. Nie jest to powód do paniki, nie zwiększa to ryzyka przeniesienia boreliozy. Należy to miejsce zdezynfekować i pozostawić do samoistnego złuszczenia razem z naskórkiem. Ewentualne zabiegi chirurgiczne zmierzające do usunięcia pozostawionego fragmentu kleszcza, drapanie lub wyciskanie w wyniku nieuchronnego naruszenia ciągłości naczyń skóry mogą wręcz zwiększyć ryzyko przenikania drobnoustrojów uwolnionych wcześniej przez kleszcza.
Uwaga, środka dezynfekującego używamy po usunięciu kleszcza, nie przed. Nie należy również kleszcza przypalać, smarować tłustymi substancjami, lakierem do paznokci, alkoholem lub benzyną. Stosowanie tego typu metod doprowadza wprawdzie do zabicia kleszcza i jego odpadnięcia, ale zanim do tego dojdzie, wydala on w obrębie skóry zwiększone ilości materiału zakaźnego, co zwiększa ryzyko zachorowania na boreliozę, jeśli kleszcz jest zakażony.
Jeżeli z jakiegoś powodu nie jesteśmy w stanie usunąć kleszcza samodzielnie należy udać się do ośrodka zdrowia w celu jego usunięcia, może to zrobić pielęgniarka, położna, ratownik medyczny lub lekarz.
Po usunięciu kleszcza nie ma konieczności zgłaszać się na kontrolę do lekarza, jeśli u pacjenta nie wystąpią niepokojące objawy. Nie ma też potrzeby przyjmowania profilaktycznego antybiotyku z wyjątkiem sytuacji mnogich ukłuć przez kleszcze osoby dorosłej przebywającej w rejonie endemicznym boreliozy, a pochodzącej spoza tego terenu.
Jakie choroby przenoszą kleszcze?
Lek. Krzysztof Goliński: choroby przenoszone przez kleszcze w Polsce to głównie borelioza z Lyme i kleszczowe zapalenie mózgu, ponadto sporadycznie gorączka Q tularemia, bartoneloza, babeszjoza, erlichioza oraz riketsjozy.
Czy jest możliwość ustrzec się przed chorobami przenoszonymi przez kleszcze? Szczepienia? Leki?
Lek. Krzysztof Goliński: obecnie dostępna jest tylko szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu podawana w 3 dawkach jako szczepienie podstawowe oraz w odstępie 3-5 lat (w zależności od wieku pacjenta i zastosowanego preparatu) dawki przypominające. Ze względu na to, że odporność uzyskuje się najwcześniej po ok. 14 dniach od podania 2 dawki (podawanej 1-3 mies. od pierwszej), szczepienie najlepiej rozpocząć w miesiącach zimowych.
Panie Doktorze, jakie objawy po ugryzieniu kleszcza powinny nas zaniepokoić - z czym zgłosić się do lekarza?
Lek. Krzysztof Goliński: po ukąszeniu przez kleszcza należy obserwować miejsce po ukąszeniu przez ok. 30 dni, jeżeli w tym okresie (3-30 dni) zaobserwujemy rumień średnicy >5 cm lub mniejszy, ale powiększający się, lub liczne małe zmiany na całym ciele, lub niebolesny, guzek, najczęściej na małżowinie ucha, brodawce sutkowej lub mosznie należy zgłosić się do lekarza. Jeżeli taki rumień pojawi się na skórze, a nie zauważyliśmy, żebyśmy byli ukąszeni przez kleszcza to i tak należy zgłosić się do lekarza. Inne objawy, które powinny wzbudzić nasz niepokój to gorączka, bóle głowy, światłowstręt, bóle mięśni i stawów, nudności, wymioty, nagłe pogorszenie tolerancji wysiłku fizycznego. Ogólnie jeśli pojawiły się u nas niepokojące objawy, które skłoniły nas do zgłoszenia się do lekarza i wystąpiły w ciągu kilku dni lub tygodni (do kilku miesięcy) od ukąszenia przez kleszcza to należy o tym fakcie poinformować lekarza.
Czy można używać środki i preparaty odstraszające kleszcze, np. spray? Czy to pomaga?
Lek. Krzysztof Goliński: w celu zapobiegania ukąszeniom przez kleszcza należy:
- unikać miejsc ich częstego występowania,
- stosować repelenty np. spray zgodnie z instrukcją użytkowania,
- szczelnie osłaniać skórę odpowiednim ubraniem (długie rękawy, wąskie mankiety, długie nogawki, wysokie skarpety naciągnięte na nogawki, buty z wysoką cholewką).
Ponieważ żadna z ww. metod nie jest w stu procentach skuteczna najlepiej stosować się do nich wszystkich jednocześnie i po każdym spacerze, nawet najkrótszym na trawniku pod blokiem dokładnie obejrzeć całą skórę z jej zakamarkami w okolicy pach, pachwin, za małżowinami usznymi, owłosionej skórze głowy, okolicy narządów płciowych, pod piersiami.
Wywiadu udzielił: lek. Krzysztof Goliński – specjalista medycyny rodzinnej z placówki Grupa Zdrowie Kondratowicza w Warszawie