Rak płuca - przyczyny, objawy, diagnostyka, profilaktyka

1 sierpnia obchodziliśmy Światowy Dzień Raka Płuca. Jest to ważna data w kalendarzu każdego lekarza i pacjenta, ponieważ rak płuca jest jednym z najczęściej występujących nowotworów wśród Polaków, ale również na świecie.

Został ustanowiony w 2012 roku, a jego celem jest zwiększenie świadomości na temat raka płuca wśród ludzi na całym świecie.

Tego dnia cały świat włącza się w walkę z rakiem płuca. My również przyłączamy się do obchodów.

Pulmonolog lek. Urszula Jędrys-Kłucjasz z Bełchatowskiego Centrum Medycznego NZOZ Sp. z o.o. przygotowała artykuł dotyczący tego nowotworu.

Rak płuc jest najczęstszym nowotworem złośliwym na świecie. Szczególnie częste zachorowania notuje się w krajach wysoko rozwiniętych. Najmniej zachorowań występuje w Afryce. Szacuje się, że obecnie na świecie choruje na niego 1.6 mln osób.
W Polsce, w 2020 roku liczba zarejestrowanych zachorowań wynosiła 18 997, w tym 11 619 u mężczyzn i 7378 u kobiet. Średnia wieku zachorowania to 60 rok życia. Najczęściej chorują mężczyźni, jednak od około trzydziestu lat zaobserwowano zwiększenie zachorowalności wśród kobiet, a zmniejszenie u mężczyzn. W naszym kraju rak płuca jest najczęstszą przyczyną zgonów z powodu chorób nowotworowych. W 2020 zmarło z jego powodu 22 213 osób.
 

Głównym czynnikiem przyczynowym rozwoju raka płuc są związki rakotwórcze zawarte w dymie tytoniowym. Szacuje się, że jest to przyczyna 90% zachorowań u mężczyzn i 80% zachorowań u kobiet. Zwiększone ryzyko zachorowania na raka dotyczy także palenia biernego, podczas przebywania przez długi czas w zadymionych pomieszczeniach. W dymie papierosowym zidentyfikowano 4000 różnych związków chemicznych powstających podczas spalania tytoniu. Ponad 50 z nich, głównie związki stałe, ma udowodnione działanie rakotwórcze (karcynogenne) np. benzopiren, nitrozo-aminy, aminy aromatyczne.

Zaprzestanie palenia sprzyja zmniejszaniu się ryzyka zachorowania, ale nigdy nie maleje ono do zera. Ekspozycja na dym tytoniowy wyprzedza zachorowanie na raka o około 20 lat.

Istotne znaczenie może mieć także ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza. Wzrost zawartości cząstek PM2.5 o każde 10ug/m3 wiąże się ze w zrostem ryzyka zgonu z powodu raka płuca o 14%.

Choroby przewlekłe układu oddechowego tj. pylice, gruźlica i przewlekła obturacyjna choroba płuc (POCHP) są już od dawna uważane za czynniki zwiększonego ryzyka rozwoju raka płuc.

Znacznie mniejsze znaczenie ma predyspozycja genetyczna, alkoholizm, narażenie na azbest, radon (górnicy w kopalniach uranu) promieniowanie jonizujące i metale ciężkie.

W fazie początkowej rak płuc przebiega bezobjawowo i często bywa wykryty przypadkowo np. podczas wykonywania badań okresowych lub badania z powodu stwierdzonego zapalenie płuc.

W trakcie wzrostu nowotworu mogą pojawiać się objawy:

• związane ze zmianami w miejscu rozwoju guza: tj. kaszel, duszność, ból w klatce piersiowej, krwioplucie, nawrotowe zapalenia płuc;
• objawy, które są wynikiem przerzutów do innych narządów: tj. zaburzenia rytmu serca, zespół żyły głównej górnej, chrypka, zaburzenia przełykania, bóle kości, bóle głowy, bóle brzucha, powiększenie węzłów chłonnych;
• objawy ogólnoustrojowe: chudnięcie, osłabienie, zmęczenie, brak apetytu, stan podgorączkowy, nudności, wymioty;
• tzw. zespoły paranowotworowe, czyli objawy związane z czynnością wydzielniczą komórek nowotworowych: np. twardzina układowa, palce pałeczkowate, zapalenie skórno-mięśniowe, białkomocz, zmiany skórne, encefalopatia, nadpłykowość.

W płucach może się rozwinąć kilkadziesiąt różnych typów nowotworów złośliwych, które mają różną budowę komórkową, lokalizację, przyczynę oraz rokowanie i sposób leczenia.

Zwykle dzielimy je na 3 grupy:

1. niedrobnokomórkowy rak płuc (NDRP) – 80% przypadków;
2. drobnokomórkowy rak płuc (DRP) – ok.15% przypadków;
3. inne nowotwory – ok.5 % przypadków.

Podstawą diagnostyki raka płuc są badania obrazowe, na które lekarz kieruje po zebraniu szczegółowego wywiadu i badaniu pacjenta.

Z reguły pierwszym badaniem jest RTG płuc, które nie zawsze wyklucza obecności zmian nowotworowych, szczególnie, gdy są one małe lub zlokalizowane w okolicy śródpiersia lub szczytów płuc.

Kolejnym badaniem jest tomografia komputerowa klatki piersiowej, która pozwala ocenić obecność i wielkość zmian nowotworowych zarówno w płucach jak i węzłach chłonnych.

Inne badania obrazowe pomocne w diagnostyce, a także monitorowaniu leczenia to pozytronowa tomografia emisyjna (PET), rezonans magnetyczny i USG klatki piersiowej.

Kolejnym etapem diagnostycznym jest badanie histopatologiczne, czyli badanie struktury komórkowej raka pod mikroskopem. W zależności od rodzaju zmiany i jej lokalizacji fragment nowotworu do badania mikroskopowego i badań molekularnych pobiera się w trakcie bronchoskopii, biopsji transtorakalnej (nakłucie przez ścianę klatki piersiowej), wideotorakoskopii (kamera wprowadzona do wnętrza klatki piersiowej) lub podczas zabiegu operacyjnego w otwartej klatce piersiowej.

Podstawą właściwego leczenia jest precyzyjne określenie zaawansowania klinicznego raka (wielkość, lokalizacja, przerzuty do węzłów chłonnych, przerzuty do innych narządów), a także budowa histologiczna i stan ogólny pacjenta.

Zwykle stosuje się leczenie skojarzone, czyli połączenie technik chirurgicznych, chemioterapii i radioterapii.

W ostatnich latach wprowadzono tzw. leki ukierunkowane molekularnie oraz preparaty działające na zasadzie immunoterapii, czyli wpływające na działanie układu odpornościowego. Leki te mają zastosowanie w określonych rodzajach raka płuc.

W chwili obecnej nie ma badań przesiewowych, populacyjnych w kierunku wykrycia raka płuc, chociaż duże nadzieje wiąże się z niskodawkową tomografią komputerową klatki piersiowej.

Nadal podstawą zapobiegania rozwojowi raka płuc jest niepalenie papierosów. Każdy moment jest dobry aby porzucić nałóg, ponieważ korzyści z podjęcia takiej decyzji zaowocują zdecydowaną poprawą stanu zdrowia, nie tylko układu oddechowego, ale także układu krążenia, układu moczowego.

Artykuł opracowała: lek. Urszula Jędrys-Kłucjasz (specjalista chorób płuc, specjalista alergologii, pediatra) - Bełchatowskie Centrum Medyczne NZOZ Sp. z o.o. 

Piśmiennictwo:
1. Domagała-Kulawik Joanna: Rak płuca, w: Pneumonologia praktyczna, red. R. Chazan, a-medica press, 2005, 532-548.
2. Kruczała Maksymilian: Rak płuc - objawy, przyczyny, rodzaje, badania, leczenie, Medycyna praktyczna, dostęp internetowy, 2024.
3. Potemski Piotr: Rak płuca, w: Wielka interna. Cz. I, Pulmonologia, red. A. Antczak, Medical Tribune, 338-398.